PET/CT การตรวจวินิจฉัยด้วยเครื่องเพทซีทีสแกน

PET/CT การตรวจวินิจฉัยด้วยเครื่องเพทซีทีสแกน

การตรวจวินิจฉัยด้วยเครื่องเพทซีที (PET/CT) เป็นการตรวจดูอวัยวะและเนื้อเยื่อต่าง ๆ ภายในร่างกายในระดับโมเลกุลโดยใช้สารเภสัชรังสี

เครื่องเพทซีทีประกอบด้วย เครื่องเพท (Positron Emission Tomography: PET) ทำหน้าที่ถ่ายภาพรังสีที่เปล่งออกมาจากผู้ป่วย เพื่อดูความผิดปกติของอวัยวะและเนื้อเยื่อในร่างกาย แต่เนื่องจากภาพที่ได้จะแสดงเฉพาะความผิดปกติ ยากที่จะระบุตำแหน่งที่ผิดปกติได้ชัดเจน จึงจำเป็นต้องมีการทำงานร่วมกับเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (Computed Tomography: CT) ซึ่งจะทำหน้าที่ถ่ายภาพเพื่อแสดงลักษณะทางกายวิภาคและตำแหน่งของรอยโรค ภาพที่ได้จากเครื่องเพทและเครื่องเอกซเรย์คอมพิวเตอร์จะนำมาซ้อนทับกัน (Fusion) เพื่อระบุตำแหน่งของความผิดปกติได้ชัดเจน และแม่นยำยิ่งขึ้น รวมถึงเพิ่มโอกาสในการรักษาให้หายมากขึ้น

เครื่องเพทซีทีสามารถตรวจวินิจฉัยหารอยโรคได้หลากหลายชนิด แต่ที่นิยมคือการตรวจหาโรคมะเร็ง เช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งต่อมลูกหมาก มะเร็งปอด เป็นต้น  นอกจากนี้ยังสามารถประเมินระยะและผลการรักษาโรคมะเร็งได้ และยังสามารถวินิจฉัยหาสาเหตุการมีไข้สูงโดยไม่ทราบสาเหตุ (Fever of Unknown Origin), โรคพาร์กินสัน (Parkinson's disease), โรคลมชัก (Epilepsy) ได้อีกด้วย¹

ก่อนเข้ารับการตรวจ²

• ผู้ป่วยควรได้รับการประเมินความพร้อมก่อนการตรวจ อย่างน้อย 1 วันก่อนตรวจ เช่น ระดับน้ำตาลในเลือด, สามารถนอนราบได้อย่างน้อย 20 - 30 นาทีหรือไม่ หรือมีอาการกลัวที่แคบหรือไม่ เป็นต้น
• แจ้งให้แพทย์ทราบหากผู้ป่วยกำลังตั้งครรภ์ หรือสงสัยตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร รวมถึงหากมีอาการแพ้อาหาร หรือยา เป็นต้น
  ในวันที่ตรวจ
• ไม่ควรสวมใส่เครื่องประดับ โดยเฉพาะเครื่องประดับโลหะมาในวันที่เข้ารับการตรวจ
• ในบางการตรวจอาจมีการงดน้ำ และอาหารอย่างน้อย 6 ชั่วโมงก่อนการตรวจ ขึ้นกับชนิดของการตรวจ
• นำยาที่รับประทานเป็นประจำติดตัวมาด้วย
• ไม่พาเด็กเล็กหรือหญิงตั้งครรภ์มาด้วย

วิธีการตรวจเพทซีที (PET/CT)

ในการตรวจเพทซีทีจะมีการฉีดสารเภสัชรังสี (Radiopharmaceutical) ที่มีความจำเพาะต่อโรคนั้น ๆ เช่น ¹⁸F-FDG (¹⁸F-fluorodeoxyglucose) ใช้สำหรับตรวจหามะเร็งส่วนใหญ่ หรือการติดเชื้อ, ⁶⁸Ga-PSMA (⁶⁸Gallium-Prostate Specific Membrane Antigen) หรือ ¹⁸F-PSMA (¹⁸Fluorine-Prostate Specific Membrane Antigen) ซี่งนิยมใช้ตรวจหามะเร็งต่อมลูกหมาก3 เป็นต้น

หลังจากฉีดสารเภสัชรังสีแล้วให้ผู้ป่วยนอนพัก เพื่อให้สารเภสัชรังสีดูดซึมเข้าร่างกาย 30 - 60 นาที ขึ้นกับสารเภสัชรังสีที่ใช้ แล้วทำการถ่ายภาพประมาณ 20 - 40 นาที โดยในผู้ป่วยบางรายอาจมีความจำเป็นต้องทำการฉีดสารทึบรังสี (Contrast media) เพิ่มเติมขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ 

ภาพตัวอย่างการตรวจเพทซีที (PET/CT)

คำแนะนำหลังการตรวจเพทซีที²

1. ให้ผู้ป่วยดื่มน้ำมาก ๆ เพื่อให้ปัสสาวะบ่อย ๆ เร่งการขับสารเภสัชรังสีออกจากร่างกาย
2. หลีกเลี่ยงการอยู่ใกล้เด็กและหญิงมีครรภ์เป็นเวลาอย่างน้อย 10 ชั่วโมงหลังจากฉีดสารเภสัชรังสี ขึ้นกับชนิดและปริมาณของสารเภสัชรังสีที่ใช้ในการตรวจ
3. ผู้ป่วยที่อยู่ในระหว่างให้นมบุตร ต้องงดให้นมบุตรเป็นเวลา 24 ชั่วโมงหลังจากฉีดสารเภสัชรังสี

การตรวจเพทซีที (PET/CT) ปลอดภัยหรือไม่⁴

สำหรับสารเภสัชรังสีที่ทำการฉีดเข้าสู่ร่างกายผู้ป่วยนั้น ไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อร่างกาย เนื่องจากปริมาณรังสีที่ใช้น้อยมาก และจะถูกขับออกจากร่างกายได้ 2 ทาง คือ ทางปัสสาวะและการสลายตัวเอง (Decay) โดยปกติจะสลายตัวเองหมดภายในระยะเวลาไม่เกิน 24 ชั่วโมง ขึ้นอยู่กับชนิดของสารเภสัชรังสีที่ใช้ในการตรวจ

การตรวจเพทซีที (PET/CT) ที่นิยมมากที่สุด

การตรวจเพทซีทีด้วยสารเภสัชรังสี ¹⁸F-FDG (¹⁸F-fluorodeoxyglucose) เป็นที่นิยมมากที่สุด เนื่องจากสามารถตรวจหามะเร็งได้เกือบทุกชนิด เช่น มะเร็งปากมดลูก มะเร็งปอด มะเร็งต่อมน้ำเหลือง เป็นต้น นอกจากนี้ยังสามารถตรวจวินิจฉัยการติดเชื้อ (Infection) หรือหาสาเหตุการมีไข้สูง (Unknow fever origin)⁵, ภาวะสมองเสื่อม (Dementia), โรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer's disease) ได้

ควรส่งตรวจเพทซีที (PET/CT) ด้วยสารเภสัชรังสี ¹⁸F-FDG เมื่อใด? ^1,2

ในการส่งตรวจเพทซีทีในระยะที่ไม่เหมาะสมอาจทำให้ผลอ่านที่ได้ผิดพลาดได้ การส่งตรวจควรทำเมื่อ

1. ภายหลังการตัดชิ้นเนื้อเพื่อการวินิจฉัย (Biopsy) 1 สัปดาห์
2. หลังการผ่าตัด 6 สัปดาห์ (ขึ้นกับชนิดของการผ่าตัด)
3. หลังการให้ยาเคมีบำบัด 4-6 สัปดาห์
4. หลังการฉายรังสี 4-6 เดือน
5. หลังการให้ยากระตุ้นการทำงานของไขกระดูก 5 วัน

การเตรียมตัวสำหรับการตรวจด้วยสารเภสัชรังสี ¹⁸F-FDG²

1. ผู้ป่วยต้องคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ไม่เกิน 180 มิลลิกรัม/เดซิลิตร (mg/dL)
2. งดอาหารอย่างน้อย 6 ชั่วโมงก่อนทำการตรวจ ยกเว้นน้ำเปล่าสามารถดื่มได้
3. งดออกกำลังกาย ทำกิจกรรมหนักๆ หรือนวดตัว อย่างน้อย 1-2 วันก่อนวันที่ทำการตรวจ

วิธีการตรวจด้วยสารเภสัชรังสี 18F-FDG²

พยาบาลจะฉีดสารเภสัชรังสี ¹⁸F-FDG เข้าทางเส้นเลือดดำของผู้ป่วย หลังจากนั้นผู้ป่วยจะต้องนอนพักรอให้สารเภสัชรังสีดูดซึมเข้าสู่ร่างกายประมาณ 1 ชั่วโมงก่อนทำการถ่ายภาพด้วยเครื่องเพทซีที จะใช้เวลาประมาณ 20-30 นาที

ในการตรวจหามะเร็งด้วยเครื่องเพทซีที (PET/CT) สามารถตรวจได้ทั้งร่างกาย ตั้งแต่ศีรษะจนถึงปลายเท้า มีความไวและแม่นยำสูงในการตรวจหามะเร็ง ประเมินผลการรักษา รวมถึงการพยากรณ์โรค

เอกสารอ้างอิง:

1. https://www.chulacancer.net/uploads/pdf/PET-CT.pdf
2. IAEA. Standard operating procedures for PET–CT: a practical approach for use in adult oncology: IAEA; 2013.
3. Fendler, Wolfgang P., et al. "PSMA PET/CT: joint EANM procedure guideline/SNMMI procedure standard for prostate cancer imaging 2.0." European journal of nuclear medicine and molecular imaging 50.5 (2023): 1466-1486.
4. Aldousari, H., Abuhadi, N., Izz, M. et al. Assessment of external radiation dose rate after 18FDG-PET/CT examination. Egypt J Radiol Nucl Med 54, 80 (2023).
5. Schönau V, Vogel K, Englbrecht M, et alThe value of 18F-FDG-PET/CT in identifying the cause of fever of unknown origin (FUO) and inflammation of unknown origin (IUO): data from a prospective studyAnnals of the Rheumatic Diseases 2018;77:70-77.